„§Masz Prawo”. ABC prawa spadkowego.

Szanowni Państwo,

Zagadnienie powołania do spadku jest tematem bardzo istotnym i skomplikowanym, dlatego też konieczne jest wyjaśnienie kilku podstawowych kwestii, które w przypadku bycia powołanym do spadku mogą narazić potencjalnych spadkobierców na pewne niebezpieczeństwa.

W ramach dzisiejszego artykułu omówię kwestię tzw. ustawowego powołania do spadku, od którego odróżnić należy powołanie testamentowe.

Czym jest spadek?

Spadek to – co do zasady – prawa i obowiązki majątkowe zmarłego istniejące w chwili jego śmierci, które przechodzą na spadkobierców. Z przedmiotowej definicji wynika wprost, że spadek tworzą zarówno aktywa (np. ruchomości i nieruchomości stanowiące własność zmarłego) jak i obowiązki, tzw. długi spadkowe (np. zobowiązania finansowe zmarłego oraz koszty pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń i inne obowiązki powstające z chwilą śmierci spadkodawcy).

Oczywiście przedstawiony powyżej katalog stanowi jedynie przykładowe wyliczenie jakie prawa oraz obowiązki mogą wejść do spadku. W kodeksie cywilnym przewidziano jednak szereg wyjątków – uprawnień oraz zobowiązań, które do spadku nie wchodzą.

Otwarcie spadku.

Otwarcie spadku jest typowo prawnym pojęciem, którym oznacza się moment śmierci spadkodawcy i z którym to zdarzeniem prawo łączy skutek w postaci przejścia praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców. Momentem otwarcia spadku jest zatem tzw. śmierć mózgowa (tj. trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu), ale także postanowienie Sądu stwierdzające zgon lub orzeczenie uznające osobę fizyczną za zmarłą.

Moment otwarcia spadku jest bardzo istotny z perspektywy ustalenia składu spadku oraz oznaczenia kręgu podmiotów, które mogą być spadkobiercami.

Krąg spadkobierców.

Z chwilą otwarcia spadku spadkobiercy nabywają spadek – wstępują z mocy prawa w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Podkreślić jednak należy, że nabycie spadku nie jest definitywne bowiem spadkobierca może spadek odrzucić, co sprawi iż będzie on traktowany jak osoba, która nie dożyła otwarcia spadku (o tym jednak za chwilę).

Warunkiem koniecznym powołania do spadku jest posiadanie przez potencjalnego spadkobiercę zdolności do dziedziczenia. Do dziedziczenia ustawowego powołane są osoby fizyczne należące do zbioru określonego w kodeksie cywilnym. Osobami prawnymi, które mogą zostać powołane do dziedziczenia z ustawy są tylko gmina i Skarb Państwa.

Kręgi spadkobierców przedstawiają się w sposób następujący:

Krąg I: Dzieci (wnuki) i małżonek

Krąg II: Małżonek i rodzice

Krąg III: Rodzice

Krąg IV: Rodzeństwo (zstępni rodzeństwa)

Krąg V: Dziadkowie

Krąg VI: Pasierbowie

Krąg VII: Gmina/Skarb Państwa

Co istotne, spadkobiercą nie może być osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która nie istnieje w tym czasie. Istotnym wyjątkiem jest sytuacja dziecka poczętego w chwili otwarcia spadku. Takie dziecko dochodzi bowiem do dziedziczenia jeżeli urodzi się żywe.

Przyjęcie i odrzucenie spadku.

Pamiętajmy, że w terminie 6-ciu miesięcy od daty otwarcia spadku dochodzi do przyjęcia spadku wprost tj. zarówno aktywów jak i długów spadkowych. Wyjątkiem jest tutaj sytuacja małoletniego, który spadek zawsze przyjmuje z dobrodziejstwem inwentarza (w takiej sytuacji również inni spadkobiercy przyjmują spadek w ten sposób).

Jeżeli jednak zdajemy sobie sprawę, że w skład spadku wchodzi znacznie więcej długów spadkowych niż aktywów możemy – w nieprzekraczalnym terminie 6-ciu miesięcy – złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (tj. z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe) lub odrzucić spadek.

Takie oświadczenie można złożyć przed notariuszem lub przed Sądem spadku. Sytuacja komplikuje się gdy oświadczenie o odrzuceniu spadku ma złożyć małoletni (a dokładniej jego przedstawiciele ustawowi). W takim wypadku konieczna jest bowiem zgoda Sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka. Jest to bowiem czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem małoletniego.

Proszę pamiętać, że postępowanie w zakresie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego trwa w czasie (Sąd musi bowiem obowiązkowo przeprowadzić szereg czynności w ramach tego postępowania), co może doprowadzić do uchybienia 6-cio miesięcznemu terminowi do odrzucenia spadku. W takiej sytuacji możliwe jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku bez zgody Sądu rodzinnego powołując się na instytucję tzw. czynności zachowawczej.

Oczywiście zastrzegam, że w ramach niniejszego artykułu przedstawione zostały zagadnienia podstawowe. Pamiętać jednak należy, że każda sytuacja jest inna i najczęściej zawiera szereg niuansów, które wymagają konsultacji z prawnikiem.

Mam nadzieję, że niniejszy artykuł pozwoli na – chociaż częściowe – rozwianie Państwa wątpliwości. Ewentualne pytania można kierować za pośrednictwem komentarzy lub bezpośrednio na adres e-mail: biuro@dcprawne.pl. Z chęcią na nie odpowiem.

Komentarze

Dodaj Komentarz